Thị trường vận tải biển toàn cầu đang chứng kiến những biến động mạnh mẽ khi căng thẳng địa chính trị tại Biển Đỏ kết hợp với sự gia tăng đột biến về nhu cầu vận chuyển. Hai yếu tố này đang tạo nên áp lực kép khiến giá cước leo thang và năng lực vận tải bị bóp nghẹt, đặc biệt nghiêm trọng ở các tuyến từ châu Á đi châu Âu, Địa Trung Hải và Trung Đông.
1. Biển Đỏ Bất Ổn: Trung Tâm Gây Rối Loạn Chuỗi Cung Ứng
Từ cuối năm 2023 đến giữa 2025, các cuộc tấn công của lực lượng Houthi vào tàu hàng qua eo biển Bab al-Mandab đã biến tuyến hàng hải qua Kênh đào Suez thành khu vực nguy hiểm. Sự leo thang căng thẳng giữa các quốc gia trong khu vực như Iran – Israel càng làm tăng mức độ rủi ro và khiến nhiều hãng tàu phải chọn hướng đi vòng qua mũi Hảo Vọng, kéo dài thời gian vận chuyển từ 10 đến 25 ngày.
Hệ quả:
- Chi phí vận hành tăng mạnh: Tuyến vòng dài hơn khiến chi phí nhiên liệu tăng thêm hàng trăm nghìn USD mỗi chuyến.
- Suy giảm lưu lượng qua Kênh Suez: Tính đến tháng 5/2025, lượt tàu container qua Suez đã giảm xuống dưới 100, thấp nhất kể từ tháng 7/2024.
- Tuyến Panama tăng áp lực: Trong khi đó, lượng tàu qua kênh đào Panama tăng 10,2% so với cùng kỳ 2024.
Các nỗ lực ổn định như giảm phí quá cảnh từ Suez Canal Authority hay triển khai hải quân bảo vệ tàu hàng chỉ giúp phần nào trấn an thị trường, nhưng chưa thể thay đổi xu hướng chuyển hướng hành trình của các hãng tàu.
2. Giá Cước Tăng Mạnh, Năng Lực Bị Hạn Chế
Biến động giá và phụ phí:
- Giá cước container tăng 200%–400% ở nhiều tuyến chính. Tuyến Thượng Hải – Genoa ghi nhận mức tăng khoảng 350%.
- Các loại phụ phí như phụ phí chiến tranh và phí khẩn cấp liên tục được áp dụng.
- Bảo hiểm hàng hóa tăng cao do rủi ro tại khu vực Trung Đông.
Thiếu hụt tàu và chậm trễ:
- Thời gian hành trình dài hơn khiến lượng tàu sẵn có bị thiếu hụt trên toàn mạng lưới.
- Nhiều hãng phải thay đổi lịch trình hoặc hủy chuyến, gây gián đoạn chuỗi cung ứng.
- Theo ước tính của JPMorgan, những biến động này có thể làm tăng lạm phát toàn cầu thêm 0,3 – 0,7 điểm phần trăm trong nửa đầu năm 2024.
3. Doanh Nghiệp Xuất Khẩu Việt Nam Chịu Áp Lực Nặng Nề
Các ngành xuất khẩu chủ lực của Việt Nam như thủy sản, dệt may, đồ gỗ đang bị tác động trực tiếp:
- Giá cước tăng mạnh: Tuyến đi Mỹ đã vượt 3.000 USD/TEU (tăng hơn 1.000 USD so với trước), tuyến đi EU vẫn ở mức cao khoảng 1.800 USD/TEU.
- Khó tìm chỗ trên tàu: Tình trạng “kín slot” phổ biến trên các tuyến đi Mỹ, EU, Địa Trung Hải. Việc đặt chỗ thường phải lên kế hoạch trước ít nhất 2 tuần.
- Nhu cầu đẩy hàng tăng đột biến: Trước các chính sách thuế của Mỹ (tạm hoãn 90 ngày), nhiều doanh nghiệp Việt Nam tăng tốc giao hàng, càng làm trầm trọng tình trạng quá tải.
- Sự cạnh tranh từ Trung Quốc: Doanh nghiệp Trung Quốc cũng tăng tốc gom tàu phục vụ đơn hàng xuất khẩu, khiến nguồn lực tàu thuyền bị hút khỏi thị trường Việt Nam.
4. Gợi Ý Giải Pháp Ứng Phó Cho Doanh Nghiệp Việt
Trong bối cảnh giá cước và năng lực vận tải đều biến động mạnh, các doanh nghiệp Việt cần chủ động áp dụng nhiều biện pháp linh hoạt để duy trì chuỗi cung ứng:
- Lên kế hoạch sớm và dài hạn: Ưu tiên đặt chỗ từ sớm với hãng tàu. Doanh nghiệp có thể cân nhắc đàm phán các hợp đồng vận tải dài hạn hoặc thuê chỗ theo khối lượng để đảm bảo suất vận chuyển ổn định.
- Xem xét tuyến đường thay thế: Cân nhắc sử dụng các cảng trung chuyển ít tắc nghẽn hơn hoặc lựa chọn phương thức kết hợp (ví dụ: Sea-Air) để rút ngắn thời gian giao hàng đối với lô hàng cần gấp.
- Gom hàng hiệu quả: Doanh nghiệp xuất khẩu quy mô nhỏ có thể sử dụng dịch vụ gom hàng (LCL) để tối ưu chi phí vận chuyển trên mỗi đơn vị sản phẩm.
- Tối ưu đóng gói và sử dụng container: Thiết kế đóng hàng hợp lý để tận dụng tối đa không gian container, giảm thiểu chi phí đơn vị và nguy cơ hư hỏng.
- Theo dõi sát diễn biến thị trường: Cập nhật thường xuyên về tình hình giá cước, phụ phí, GRI và các biến động địa chính trị để kịp thời điều chỉnh kế hoạch xuất hàng.
- Chủ động trong khâu chứng từ và thủ tục hải quan: Chuẩn bị chứng từ đầy đủ, chính xác giúp rút ngắn thời gian thông quan và tránh các chi phí phát sinh không đáng có.
Kết luận:
Giai đoạn từ 2024–2025 đánh dấu một thời kỳ đầy biến động của thị trường vận tải biển toàn cầu. Doanh nghiệp Việt Nam, đặc biệt trong lĩnh vực xuất khẩu, cần chủ động nâng cao năng lực dự báo, xây dựng chiến lược ứng phó linh hoạt và theo sát tình hình để đảm bảo ổn định chuỗi cung ứng và duy trì năng lực cạnh tranh trong bối cảnh nhiều bất định.
